پنجره، عنصر اصیل منظر؛ زیبایی شناسی پنجره در نگارگری دوره صفوی

نگارگری از زمره هنرهای سنتی است که زبان و بیان آن از ویژگیهای منحصربه خود تبعیت می کند. بسیاری از پژوهشگران از یکسو با دیدگاه های مختلف که اغلبدنباله رو رویکردهای سنت گرایی و عرفانی هستند، به مطالعه فراواقعیت های آن پرداختهو از سوی دیگر برخی محققان به دلیل فقدان آثار به جامانده از دوره های پیشین درحوزه های مختلف از جمله معماری، باغ سازی، شهرسازی، هنر و فرهنگ به آن رویآورد ه اند و از خلال خوانش آنها به ویژگیهای سبکی این حوزهها در هر دوره پی می برند.به گواه ادبیات و تاریخ معماری ایران، پنجره به عنوان یک عنصر عملکردی ازهمان ابتدای تاریخ سکونت در معماری ایران باستان و دوران اسامی حضوریپررنگ داشته، به طوری که نقش نوررسانی و تهویه هوای داخل ابنیه را عهده داربوده است. در دوران صفوی پنجره به عنوان گون های مشبک و پرده دار مطرحمی شود که امکان دیدن، بدون دیده شدن را فراهم می سازد. این گونه جدیدبه افراد به ویژه بانوان دوره صفوی اجازه م یداد به رغم منع حضور مستقیم درمراسم، جشن ها و دیگر رویدادها، امکان مشارکت و مشاهده بدون خدشه دارشدنخلوت و آسایش شان را داشته باشند که به خوبی با اصل محرمیت فرهنگ ایرانی اسلامی نیز مطابقت داشت.با مطالعه نگاره های دوره صفوی به عنوان نقطه عطف نگارگری ایران، به نظرمی رسد پنجره از یک عنصر کالبدی صرف که تنها وظیفه نوررسانی را برعهدهدارد فراتر رفته و به واسطۀ برقراری تعامل انسان با محیط تبدیل به عنصریمنظرین می شود؛ به طوری که نگارگر هوشمندانه از پنجره برای جای گذاریشخصیت ها و تعامل با فضای درون و بیرون بهره می گیرد. این مقاله با پذیرشفرض منظرین بودن عنصر پنجره ادعا میکند زیبایی شناسی آن در نگاره هایدوره صفوی همچون دیگر پدیدههای منظرین شهری از سه مؤلفه عملکردی،هویتی و زیبایی به طور هم زمان تبعیت میکند و میتوان گفت زبان و بیانزیبایی شناسی پنجره در نگارگری دوران صفوی، زبان و بیانی منظرین است